Chryzoberyl ma dwie szlachetne odmiany: aleksandryt i cymofan, czyli chryzoberylowe kocie oko - kamień wykazujący migotliwość. Aleksandryt odznacza się tym, że jego barwa zmienia się w zależności od rodzaju oświetlenia: w świetle dziennym jest zielony, a w sztucznym - czerwony. Zielona barwa aleksandrytu pochodzi od chromu (częściowo zastępującego glin).
Tlenek berylu i glinu
Chryzoberyle są zielone, zielonożółte lub brązowe. Kryształy chryzoberylu mają kształt słupów, które są zwykle spłaszczone równolegle do jednej pary ścian. Aleksandryt może krystalizować w formie trzech zrośniętych kryształów. Ma niewyraźną łupliwość w trzech kierunkach i przełam muszlowy. Światło ultrafioletowe i promienie Roentgena wywołują w aleksandrycie słabe czerwone świecenie. Efekt kociego oka, który wykazują niektóre chryzoberyle, jest spowodowany wrostkami w postaci cieniutkich kanalików lub igiełek.
Najpiękniejsze aleksandryty znajdowane są w łupkach mikowych na Uralu w Rosji. Rosyjskie chryzoberyle maja wrostki dwufazowe i pierzaste. Duże kryształy chryzoberylu znajdowane są w Sri Lance jako otoczaki w żwirach zawierających okruchy kamieni szlachetnych, lecz są one na ogół gorszej jakości niż chryzoberyle rosyjskie. Chryzoberyle występują też w Birmie (Mogok), Brazylii (stany Minas Gerais, Espirito Santo i Bahia), Zimbabwe, Zambii i Tanzanii oraz na Madagaskarze.
Chryzoberylom nadaje się zwykle szlif mieszany (brylantowy w koronie i schodkowy w podstawie).
Kamienie wykazujące efekt kociego oka muszą być szlifowane w formy kaboszonów. Chryzoberylowego kociego oka nie należy mylić z kwarcowym; jest ono zielonkawożółte lub żółte, często z zimnym, szarawym odcieniem. Od barwy oraz widocznej w kamieniu zielonej, świetlistej smugi, przesuwającej się przy jego obrocie, pochodzi nazwa - kocie oko.
Poznaj naszą ofertę biżuterii z kamieniami
